Objavljeno u:
Sociološki pregled
2010, vol. 44, br. 2, str. 283-308
Vruća retorika i hladna realnost - prilog proveri opšte sociometrijsko-scijentometrijske hipoteze
Filozofski fakultet u Novom Sadu, Odsek za psihologiju,
Centar za evaluaciju u obrazovanju i nauci, Beograd
Sažetak: Pozadina krajnje hostilne retorike jedne male grupe etnologa u njihovoj navodnoj kritici primene scijentometrije u evaluaciji naučnog učinka u Srbiji ispitana je na osnovu javno dostupnih podataka. Polazeći od toga da je apsurdnost 'kritike' očigledna, glavni ciljevi istraživanja usredsređeni su na latentnu motivaciju aktera, umesto na manifestni sadržaj optužbi. Uzimajući za polaznu tačku osobu koja je prepoznata kao inspirator 'kritike', identifikovana je mreža autora povezanih s njom na tzv. sociokognitivnoj osnovi. Mreža je zatim mapirana postupkom multidimenzionog skaliranja, na osnovu citatne razmene. Raščlanjivanje mreže sukcesivnim uvođenjem prigodnih kriterijuma rezultiralo je formiranjem tri grupe, s centralno postavljenim Jezgrom i Čvrstim jezgrom unutar njega. Citiranost i citatne navike pripadnika Jezgra analizirane su uporedno, u odnosu na ostale grupe iz mreže i prigodnu kontrolnu grupu. Portret Jezgra upotpunjen je analizom, takođe uporednom, metodološkog karaktera radova objavljenih u jednom od časopisa u kojima grupa uglavnom objavljuje, kao i analizom sadržaja metodoloških predmeta na univerzitetskim studijama za koje je grupa odgovorna. Rezultati pokazuju eksplozivan rast citiranosti pripadnika Jezgra i posebno Čvrstog jezgra. Rast je zasnovan na prekomernom (instrumentalnom, manipulativnom) citiranju, posebno u dva časopisa koje izdaje njihova afilijativna institucija. Za dva istaknuta člana grupe koji čine Čvrsto jezgro, koji najviše profitiraju na takvom citiranju i koji istovremeno predstavljaju glavne 'kritičare' scijentometrije, registrovani su i drugi vidovi nedopuštenog ponašanja, karakteristični za pojedince sklone veštačkom uvećavanju sopstvenog učinka. Na osnovu rezultata, ponuđeno je nekoliko hipotetičkih objašnjenja za njihov iskonstruisani kriticizam. Bez obzira na održivost tih objašnjenja, sami rezultati pokazuju da citatno ponašanje može biti motivisano društveno-grupnim razlozima, potkrepljujući opštu scijentometrijsko-sociometrijsku hipotezu i ugrožavajući citiranost kao indikator. S druge strane, korišćeni metodi pokazuju da se takvi vidovi ponašanja mogu prepoznati, a njihove štetne posledice staviti pod kontrolu.
Ključne reči: scijentometrija, sociometrija, naučni učinak, vrednovanje časopisa, naučna kritika, publicistički standardi, etika nauke
